Doğum ve Doğum Sonrası Dönem

• Doğum yapacak koyunlar ayrı doğum bölmelerine alınmalıdırlar. Doğum bölmeleri sıcak, aydınlık, geniş, temiz ve kuru olmalı, hava cereyanı olmamalıdır. Koyunlar doğumu çok kolay yaparlar. Doğum sancıları başladıktan sonra 1-2 saat içinde doğum olur. Koyunlarda doğuma müdahale ancak yavrunun ayağının katlanması, başın karın boşluğuna düşmesi gibi anormal durumlarda yapılır. Yavrusunu almayan koyunların kuzularının ağız ve burunları temizlenerek anaları tarafından yalanmaları sağlanmalıdır. Anaları kuzuları ile ilgilenmiyorsa kuzular iyice silinerek veya saç kurutma makinası kullanılarak iyice kurutulmalıdırlar. Doğuran koyunların yavru zarları 1-2 saat içinde atılır. Atılan bu yavru zarları hemen dışarı alınmalı ve mümkünse gömülmelidir. Zira koyunlarda diğer hayvanlar gibi doğum sonrası zarlarını yiyebilirler.

• Ağız sütünün verilmesi: Yeni doğan kuzuyu anasını emmeye bırakmadan önce meme ucundaki ilk damlalar alınır. Daha sonra anasını emmesine izin verilir. Anasını ememiyorsa meme başını bulmasına ve emişine yardımcı olunur. Kuzulamadan sonraki ilk günlerde koyunun verdiği süte ağız sütü (kolostrum) denir. Ağız sütü mutlaka verilmelidir. Ağız tam bir besin maddesidir. Ayrıca içerdiği antikorlar (bağışıklık maddeleri) nedeniyle kuzularda bir süre hastalıklara karşı bir direnç oluşturur. Bağırsaklardaki pisliği (mekonyum) temizlemek gerekir. Bu pislik kuzuların gerisinde turuncu renkte bir dışkı olarak görünür.

• Doğumdan sonra ilk 15 dk ile 4 saat arasındaki ağız sütünün bağışıklık sistemine etkisi en yüksek düzeydedir.

• Sağlıklı bir kuzu elde etmek için en önemli kural yavrunun ağız sütü içmesinden geçer. Bu nedenle, bir kuzunun doğumdan sonra ilk 1-4 saat içinde ağız sütünden her 1 kg canlı ağırlık için 50 ml alması gerekmektedir.

• Kuzular doğumlarından itibaren en az 1 aylık yaşa kadar çok iyi takip edilmeli, doyduklarından emin olunmalıdır. Bir işletme için en kritik dönem bu dönemdir. Dikkatli davranılmazsa işletmede kavruk yani gelişme geriliği olan kuzu sayısı artacak ve ekonomik kayıplar oluşacaktır. Ülkesel anlamda kuzu kayıplarını %1 azaltmak dahi kırmızı et açığımızın kapanmasında çok önemlidir.

Ağız sütünün içeriği

Kuzularda Yaşama Gücünün Yükseltilmesi

(Kuzu ölümlerinin % 50-70’i ilk 3-5 gün arasında olurken, bu oran ilk bir aylık dönemde % 80-90’a ulaşmaktadır.)

- Ağız sütünün mutlaka verilmesi

- Doğum ağırlığını artırıcı çalışmalar (gebeliğin son 45-50 gününde koyunlara ek yem verilmesi 0.5-1kg)

- Analık kabiliyeti kötü hayvanların ayıklanması

- Doğumların ve emzirmenin takibi ( sürü anaç koyunların % 10’u kadar doğum bölmesi tahsisi), sütten kesime kadar olan dönemde daha itinalı bakım-besleme

- Kuzu yakma yöntemlerinin bilinmesi

• Yakma: Kimi durumlarda, anası ölmüş kuzuların beslenmeleri ya da ikiz doğumlarda ana kuzuları besleyemez durumda ise kuzunun başka bir koyuna alıştırılması söz konusu olabilir. Bu işe yakma denir.

Yakma yöntemleri

• Kuzu ve koyununun dar bölmeye alınması. Kuzu ve yakılacak koyun dar bir bölmeye alınır. Bir süre sonra koyun kuzuya alışır ve emmesine izin verir.

• Koyunun sütünün öksüz kuzunun başına koyunun kendi burnuna sürülmesi. Koyun kuzuyu kokladığında kendi yavrusu olduğunu sanır, yavruyu yadırgamaz. ,

• Ölü kuzunun postunun öksüz kuzunun sırtına bağlanması

• Koyunun sonunun öksüz kuzuya sürülmesi

• Koyunun kuyruk arkasının öksüz kuzuya iyice sürülmesi

Kuzu Büyütme Yöntemleri

• Doğal büyütme: Doğal büyütme kuzuların doğumdan sütten kesime değin analarını emmeleri yanında kaliteli kaba yem ve yoğun yemle beslenerek büyütülmeleridir. Doğal büyütmede kuzular ya sütten kesilinceye değin analarıyla birlikte ağıl ve merada bulundurulur ya da sütten kesime kadar ağılda barındırılır, ancak analar meradan dönünce yanlarına bırakılır. Otlakta kuzu büyütmede, sütten kesim yaşı kuzuların gelişme durumuna ve meranın besleme kapasitesine bağlı olarak değişir. Sütten kesim yaşı ya da ağırlığı, yetiştirme yönüne de bağlıdır. Koyunların sağılmadığı ülkelerde ya da yerlerde kuzular 3-3.5 ay süreyle analarını emerler ve 30¬-35 kg sütten kesim ağırlığına ulaşabilirler. Bu dönemde aynı zamanda meranın durumu dikkate alınarak yoğun yem de verilebilir. Koyunların sağıldığı işletmelerde ise emiştirme süresi en fazla 1.5 - 2 ay sürer.

• Erken sütten kesme: Erken sütten kesme, kuzular için normal sayılan emzirme süresinden önce sütten kesilmesi, ya da analarının yanından ayrılması işlemidir. Bu işleme başlıca iki ana amaç için başvurulur. Birincisi, yılda birden çok kuzulatma yapan ve koyunculuğun daha çok kuzu üretimine yönelik olduğu işletmelerde koyunları sonraki koç katımına hazırlamaktır. Bu yüzden kuzular analarının yanından erken ayrılır, koyunların kuruya çıkması sağlanır ve daha sonra uygulanacak besleme düzeniyle aşım kondisyonuna getirilir. İkincisi ise kuzuların erken sütten kesimi ile süt üretimine (pazarlanabilen süt) kısa sürede geçmektir. Erken sütten kesimde kuzular 1-¬1.5 aydan fazla emzirtilmezler. Koyun yetiştiriciliğinde yapılan çalışmalar, kuzuların 6 haftalık iken sütten kesilmesiyle birlikte hızla büyütülmelerinin olanaklı olduğunu göstermektedir.

• Yapay büyütme: Yapay büyütme, kısaca kuzuların ağız sütünü emdikten sonra analarının yanından ayrılarak büyütülmesi olarak tanımlanabilir. Bu yöntemin uygulamasında temel koşul, yapay besinlerle büyütmenin ekonomik olmasıdır.

Yapay büyütme üç evreden oluşur:

1. Sıvı besinle besleme,

2. Sıvı besin + yoğun yemle besleme (Geçiş dönemi)

3. Yoğun yemle besleme. Yapay büyütmenin ilk evresinde kuzular sıvı besinlerle beslenirler. Sıvı besin, ana sütüne besin maddeleri içeriği açısından benzer ya da eşdeğer olan, ancak ana sütünden daha ucuza sağlanabilen maddelerdir. Bunlar;  Kuzu maması, inek ve/ya da keçi sütleri, inek + koyun sütü, inek+keçi sütü ya da koyun + keçi sütü karışımları olabilir.

• Kalıntı Sütle Büyütme

Tek sağım+Bir öğün emiştirme çift sağım (sabah-akşam) + sağımdan sonra emzirme (yarım saat)

Kuzu Büyütme ve Besi

Kuzuların 6 haftalık yaşta sütten kesilebilecekleri birçok çalışmada gösterilmiştir. Kuzular günlük 400 g kesif yem tükettikleri zaman sütten kesilebilirler.

Kuzular 3-4 haftalık olunca karma yeme başlatılır. Bu iki şekilde olabilir;

1. Kuzular analarından ayrı özel bir bölmeye alınır ve yarım gün (gece ya da gündüz) burada kalırlar. Önlerine artırılarak karma yem konulur ve temiz su bulundurulur. Kuzular günün diğer yarısında analarının yanına alınır ve emmeleri sağlanır.

2. Ana koyun, bölmelerinin yanında, kuzularının girip çıkabileceği ancak analarının geçemeyeceği bir yemleme bölmesi hazırlanır. Karma yem buradaki yemliklere konur. Kuzular gün boyunca burada yemlerini yerler. Analar meradan dönünce kuzular yemleme bölmesinden analarının yanına geçerek emerler.

Kuzular 6 haftalık olunca analarından ayrılır. Ana sütü yeterliyse bu çağdaki kuzuların canlı ağırlıkları 13-15 kg ‘ı bulacaktır.

Kuzular, bölmelerde 40-60 gün süreyle işletme için uygun ağırlığa (25-35 kg) erişinceye değin tutulur. Bu sürede kuzuların önüne yiyebildikleri kadar karma yem konulur, herhangi bir sınırlama yapılmaz.

Rasyonda her tahıl kullanılabilir. Ancak en iyi sonuç, enerji değeri yüksek buğday, arpa ya da mısır gibi tahıllar ile elde edilebilir.

İdrar Taşı Oluşumunu Tetikleyen Etmenler:

İdrar taşı oluşumunu etkileyen birçok etmen vardır. Bunlar sırasıyla:

• Yüksek düzeyde yoğun yemle besleme,

• Rasyonun kalsiyum:fosfor (Ca:P) oranının hatalı olması,

• Rasyonun magnezyum, fosfor ya da amonyum fosfat içeriğinin yüksek olması,

• Silisyum mineralince zengin topraklarda yetişen kaba yemlerin hayvanlarca fazla tüketilmesidir.

İdrar Taşı Oluşumunun Besleme İle Olan İlişkisi

• Kuzulara verilecek rasyonlarda Ca/P oranı en az 2/1 ya da en ideali 2.5/1 oranlarında olmalıdır.

• Kuzuların önünde her zaman içebilecekleri bir biçimde temiz bir su bulundurulmalıdır. Su tüketiminin fazla olması idrar taşı oluşumunu azaltıcı etki göstermektedir

•  Fosforca zengin yem maddelerinin rasyonların oluşturulmasında kullanılmaması ya da az miktarlarda rasyonlarda yer alması gerekmektedir

•  Kuzuların beslenmesinde yüksek canlı ağırlık artışı sağlayacağı düşünülerek yüksek oranda konsantre yem kullanımından kaçınılmalıdır. Bazı kuzu besisi şekillerinde hiç kaba yem verilmeksizin tamamıyla konsantre yemlerden oluşan rasyonlar kullanılmaktadır. Bu tip bir besleme idrar taşı oluşum riskini önemli ölçüde artırmaktadır. Bu nedenle kuzu besisinde kuzuların önlerine konsantre yemlerin yanı sıra istediği kadar yiyebileceği biçimde kaba yem konulmalıdır.

•  Koyun ve sığırların idrarları genellikle alkali karakterdedir. Bu ise idrar taşı oluşumunda uygun bir ortamın yaratılmasına neden olmaktadır. Oysa idrarın asitleştirilmesi ile oluşabilecek idrar taşlarının eriyebilir hale getirilmesi mümkündür. Ancak idrarın asitleştirilmesinin yanı sıra kullanılan rasyonda da idrar taşı oluşumunu engelleyici önlemlerin alınması zorunludur. Amonyum klorür kuzuların idrarlarının asitleştirilmesi amacıyla kullanılabilecek etkili bir kimyasaldır. Bu kimyasal idrar taşı oluşmuş ancak idrar yollarında tam tıkanmanın yaşanmadığı, yani hayvanın bir miktar idrar yapabildiği durumlarda etkili olabilmektedir. Bu amaçla kuzulara günlük olarak 0.2-0.3 gr/kg canlı ağırlık miktarında sularına ya da yemlerine amonyum klorürü R ilavesi yapılabilmektedir

Enterotoksemi Nedir? (Çelerme)

 • Cl perfiringens tip D, doğada yaygın olarak rastlanan anaerob bakterilerdir. Toprakta, sularda ve normal hayvanların barsaklarında mevcut olan bir bakteridir.

• Belirli bakım ve besleme şartlarında barsak lumeni içinde hızla çoğalır ve yüksek miktarlarda toksin salgılayarak hayvanın ölümüne yolaçar. Enterotoksemi hastalığının oluşumunda rol oynayan faktörler

• Hayvanların büyüme ve gelişme devresinde bulunmaları,

• Gelişme hızının yüksek ve kondisyonlarının iyi olması,

• Süt emme devresinde, kuzuların aşırı miktarda süt emmesi,

• Hububat ağırlıklı rasyonlarla besleme,

• Kaba yemlerle beslenmekte olan hayvanların, birdenbire yoğun bir şekilde, hububat ağırlıklı kesif yemlerle beslenmeye başlanması,

• Körpe veya dane tutmaya başlamış hububat türünden otlar bakımından çok zengin olan meralarda veya tarlalarda otlatma,

• Kuzularda tenya invazyonları.

Enterotokseminin Belirtileri

• Hastalık çoğunlukla çok hızlı bir seyir takip ettiği için, hayvanın ne zaman hastalanıp, öldüğünü çoğu zaman takip etmek mümkün olmaz. Az bir zaman önce sapasağlam olduğu bilinen hayvanın merada veya ağılda ölüsü bulunabilir.

• Kuzularda ise belirtiler daha rahat gözlenir;

• İshal,

• Aşırı su kaybı,

• Titreme, ani sıçramalar

• Ölüm.

Tedavi ve Korunma Yolları

Hastalık çok hızlı seyrettiğinden, tedavi imkanı yoktur. Ani yem değişikliği yapmamak, hayvanların önlerinde daima kaba yem bulundurmak, hasadı yapılmış ekin tarlalarında (anızda) otlatmamak gibi beslenme konusunda önlemler alınabilir.Kuzularda doğru kuzu büyütme programı uygulanması önemlidir.Uzun süre süt ile beslemeden kaçınmalıdır.En garantili yöntem, hastalık mevsiminden 1-1,5 ay önce ilkbahar ve sonbaharda hayvanların aşılanmasıdır. Kuzular ilk yıl iki defa aşılanırsa, sonraki yıllarda tek aşılama yeterli olabilir.

Enterotoksemi İle Mücadele

1. Süt kuzularını ilk dönemlerinde emzirme işlemi denetim altında tutulmalı, emzirme azar azar yapılmalı ve sık olmalıdır.

2. Koyunlar meraya sabahın erken saatlarında aç karnına salınmamalıdır.

3. Soğuk ve kırağılı havalarda meraya çıkarmamalı, en azından kırağının çözülmesi beklenmelidir.

4. Koyunlara küflü ve bozuk yemler verilmemelidir.

5. Hastalık çıktığı zaman yoğun yemler azaltılmalı, kaba yemler daha çok verilmelidir.

6. İç asalaklara karşı etkin ve düzenli bir mücadele uygulanmalıdır.

7. Aşılama yurdumuz koşullarında enterotoksemiye karşı mücadelenin temel ve en etkili aracıdır.

• Enterotoksemi aşısı, mevsimlere geçişte, yem değişikliklerine başlamadan önce, besiye alınan hayvanlara besi öncesinde yapılır.