Sağım ve Sağım Hijyeninin Önemi

Sağmal bir süt işletmesinde yemleme, bakım, altlık temizliği gibi gerçekleştirilen tüm işlerin yani verilen tüm emeğin sonuçlandığı nokta sağımdır.

Doğru sağım ve sağım hijyeni;

• Süt kalitesinin ve ekonomik değerinin arttırılması,

• İnsan sağlığının korunması,

• Sağım sonrası mikrobiyal bulaşmanın önlenmesi,

• Mastitis başta olmak üzere meme hastalıklarının önlenmesi,

• Tedavi masraflarının azaltılması,

• Hayvan kayıplarının önlenmesi,

• Verim artışına katkıda bulunması açısından büyük önem taşımaktadır.

Süt Kalitesini Değerlendirme Kriterleri

-Somatik Hücre Sayısı

Sağım yapılan yerin ve kullanılan araç gereçlerin ne ölçüde temiz ve hijyenik olduğunu gösterir.

Meme salgı bezlerindeki süt genellikle temizdir. Mikrobiyal bulaşma sağım sırasında ve sağımdan sonra gerçekleşir.

Sütün bakterilerle bulaşmasını tamamen önlemek mümkün değildir, ancak sağım sürecinde sağım hijyeni ve sağım kurallarına uyulursa 1 mililitredeki bakteri sayısı 20.000 adet altında tutulabilir.

Avrupa Birliği süt hijyeni yönetmeliğine göre 1 mililitre sütte bakteri sayısı 100.000’den yüksek olmamalıdır. Türkiye’de yürürlükteki Gıda Kodeksi’nde de aynı değer geçerlidir.

Somatik hücreler süte kandan ve memenin epitel hücrelerinden gelen vücut kökenli ölü hücrelerdir.

Meme sağlığının en önemli göstergelerinden biri olarak kabul edilir.

-Kalıntı Maddeler

Süt, antibiyotik ve dezenfektan gibi kalıntı maddeler içermemelidir.

Özellikle antibiyotik kalıntısı süt endüstrisi için büyük bir problemdir. Örnek olarak 3 kg antibiyotikli süt 375 ton sütün bozulmasına yol açabilir.

Dezenfektan kalıntı maddeleri ise sağım ünitesi ile sağım alanında aşırı doz kullanılması sonucu meydana gelmektedir.

Meme Yapısı

Meme, anatomik olarak birbirinden bağımsız 4 ayrı meme lobundan oluşur.

Arka iki meme lobu, ön memelerden daha büyüktür ve süt üretiminin %60 ı bu iki meme lobunda gerçekleşir.

Meme lobları arasında süt ve kan akımı ortak değildir.

Her meme lobu; Meme başı, Meme başı haznesi, Meme bezi haznesi, Süt toplayıcı kanallar ve Alveollerden oluşur.

Sütün Oluşumu

• Süt, alveollerin iç yüzeyini kaplayan tek sıralı epitel hücrelerde sentezlenir.

• 1 litre sütün sentezlenebilmesi için 300-500 litre kanın memeden geçmesi gerekir.

• Süt proteinleri, kandan alınan amino asitler kullanılarak sentezlenir.

• Süt yağının sentezi için kandaki yağ asitleri kullanılır.

• Laktoz, kandaki glikoz kullanılarak sentezlenir.

Mineral maddeler ve vitaminler kandan alınır.

Sütün Salınması

• Sağım öncesi sütün %10’u meme bezi haznesinde, %90’ı ise alveollerdedir.

• Sütün alveollerden salınması için oksitosin hormonuna, bunun için de bir uyarıya ihtiyaç vardır.

• Uyarı sonucu hipofizden oksitosin kana salınır ve 30-50 saniye içinde memeye ulaşarak alveollerin kasılıp sütün salınmasını sağlar.

• Herhangi bir nedenle ürken veya ağrı çeken hayvanda adrenalin hormonu salgılanır.

• Kana karışan bu hormon oksitosinin tersi yönde etkili olur ve alveollerin kasılmasını önleyerek sütün salınımını engeller.

Sağım Süreci ve Aşamaları

Sağım birbirini bütünleyen üç aşamadan oluşur.

• Hazırlık aşaması

• Sağım aşaması

• Sonlandırma

Hazırlık Aşaması

Sağım öncesi meme başlarının boşaltıldığı, memelerin temizlenip dezenfekte edildiği ve uyarma sonucu kana oksitosin salınmasının sağlandığı aşamadır.

Bakterilerin yayılmasında sağımcının etkisi büyüktür.

Sağımcı, sağım sırasında mutlaka eldiven giymelidir.

Hazırlık Aşamasında Neler Yapılmalıdır?

 İlk olarak bir kaba ön sağım yapılarak sütün pıhtılı veya kanlı olup olmadığı incelenmelidir.

• Kan veya pıhtı görülmesi durumunda bu hayvanların sütü ayrı sağılmalıdır ve tedavisi için sürüden ayrılmalıdır.

Memelerin ¾’lük kısmına antiseptik sıvı bulaşacak şekilde ön daldırma işlemi yapılmalıdır.

• Bu antiseptik sıvı meme başlarında en az 30 saniye boyunca kalması sağlanmalıdır.

 Daha sonra meme başları bireysel kağıt havlu veya bezle silinmelidir.

• Bez kullanılması durumunda bezin her bir köşesi ile yalnızca bir meme temizlenmelidir. Aynı bez diğer inekler için kullanılmamalıdır.

• Çok kirli olmadıkça memelerin yıkanmaması gerekir. Yıkanması halinde memenin kurulanması şarttır. Aksi halde sağım başlıklarından içeriye kirli suyun akmasına ve süte karışmasına yol açılabilir.

Hazırlık aşamasındaki bu üç işlemin süresi ortalama 60 saniye olmalıdır.

• 60 saniyeden az olması durumunda ineğin memesi sağım için hazır olmaz. Bu da süt verimini düşüreceği gibi mastitis riskini de arttırır.

• 60 saniyeden fazla olması ise sağım süresini uzatır.

Sağım Aşaması

Meme başlarının sütle dolması hazırlık aşamasının bittiğini ve artık sağımın başlatılabileceğini gösterir. Bu durumda sağım başlıkları derhal memeye takılmalıdır.

• Sağım esnasında meme başlıklarının memede dengeli durmasına, sağa-sola kaymamasına, dikkat edilmelidir.

• Sağım aşamasında karşılaşılan en büyük sorun kör sağım yapılmasıdır.

• Kör sağım süt akışı dakikada 200 gram seviyesinin altına düştükten sonra sürdürülen sağımdır.

• Memeye zarar vererek mastitise ortam sağlar, sağım süresini uzatır ve verimli meme ömrünü kısaltır.

Sağımı Sonlandırma Aşaması:

Süt akışı azalıp dakikada 200 gram’ın altına düşmesinden hemen sonra, vakum kesilerek sağım başlıkları memelerden çıkarılmalıdır.

Sağımdan hemen sonra meme başlarına son daldırma işlemi gerçekleştirilmelidir.

• Bu işlem, sağımdan yaklaşık 30 dakika sonra kapanan meme başı kanalından mikroorganizmaların girmesini engellemek amacıyla yapılmaktadır. Mastitis riskini asgariye indirir.

Sağımhanenin Temizliği

• Tüm hayvanların sağımı tamamlandıktan sonra sağım başlıkları, sağım yeri, hayvanların bekleme alanı hatta sağımhane duvarları basınçlı su ile yıkanmalıdır.

• Program oluşturularak haftada en az 3 gün sağımhane duvarları ve sağım yeri asit-alkali içerikli solüsyonlar kullanılarak dezenfekte edilmelidir.

Sağım Ünitesinin Temizliği

• Sağım sisteminin bir parçası olan yıkama ünitesi önce ılık su ile ön durulama, daha sonra sıcak su ile ve asit-alkali içerikli solüsyonlardan birini alarak yıkama ve durulama aşamalarını gerçekleştirir.

• Her bir yıkamada asit ve alkali solüsyonları dönüşümlü olarak kullanılır.

• Asit-alkali içerikli solüsyonun etkili çalışabilmesi için gerekli sıcak su 65-70 ºC olmalıdır. Bu sağlanamadığı taktirde sağım ünitesinde istemediğimiz kazein tortuları ve süt taşları oluşabilir.

Sütün Soğutulması ve Depolanması

• Sağlıklı ineklerden elde edilen taze süt çok az sayıda bakteri içerir. Ama sağımdan hemen sonra soğutulmayan sütte mikroorganizma sayısı çok büyük bir hızla artar.

• Bu artışı engellemenin yolu sütün soğutulmasıdır.

• Bu nedenle memeden çıktığında 37 ºC olan süt sıcaklığı kısa sürede 5 ºC altına indirilmelidir.

• Kaliteli süt elde edebilmek ve kayıpları azaltmak önemli ölçüde üreticilerin elindedir.

• Hayvan sağlığı konularının aksatılmaması,

• Sağımda kullanılan tüm unsurların hijyenine dikkat edilmesi,

• Deneyimli ve işini seven kişilerin sağım işlerinden sorumlu tutulması halinde kaliteli süt üretimi güç değildir.